Kozłowski S. K., Nowak M. 2019. I przyszli ludzie zza Gór Wysokich. Ziemie polskie od VI do IV tysiąclecia BC [Eng. summary: And There Come the People From Beyond the Great Mountains. The Polish Lands From the 6th to 4th Millennium BC].

Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego: Rzeszów-Warszawa. ss. 309, ryc. 90

Monografia „I przyszli ludzie zza Gór Wysokich. Ziemie polskie od VI do IV tysiąclecia BC” to opracowanie pradziejów ziem polskich od początku VI tysiąclecia do 2 połowy IV tysiąclecia BC, napisane z perspektywy problematyki koegzystencji i wzajemnych relacji społeczności zbieracko-łowieckich i rolniczych. Monografia stawia i uprawdopodabnia, kontrowersyjne dla niektórych badaczy, tezy o długim współwystępowaniu obok siebie i interakcji dwóch przeciwstawnych sobie formacji kulturowych: neolitycznej (allochtonicznej) i mezolitycznej (autochtonicznej). Kwestionuje ona dotychczasowy, stadialny model pradziejów, proponując w zamian bardziej naturalną tezę o koegzystencji rożnych tradycji kulturowych. Obszernie udokumentowany i omówiony przykład ziem polskich, z uwzględnieniem tła środkowoeuropejskiego, pozwala postawić hipotezę, iż sytuacja tego rodzaju, dotąd sygnalizowana, ale nie zawsze szczegółowo przeanalizowana i zinterpretowana, charakterystyczna była dla obszarów od Bugu po Kanał La Manche. Konsekwencją  tezy o równoległym rozwoju dwóch formacji jest koncepcja lokalnej genezy pierwszego autochtonicznego neolitu, czyli kultury pucharów lejkowatych. Kultura ta da się wyprowadzić z autochtonicznej formacji łowiecko-zbierackiej, ale w znacznej mierze jest ona również rezultatem akulturacji miejscowych społeczności neolitycznych. Propozycja autorów wpisuje się w dyskusję międzynarodową, a zgromadzone i zanalizowane fakty rozwijają i udowadniają dotychczasowe „impresje” badaczy zagranicznych i polskich.