Instytut Archeologii

Marek Nowak, Tomasz Rodak (red.), Osady z epoki kamienia oraz wczesnej epoki brązu na stanowiskach 9 i 10 w Stanisławicach, pow. bocheński. Via Archaeologica: Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Krakowski Zespół do Badań Autostrad, Kraków 2015

Ta obszerna publikacja jest monograficznym opracowaniem źródeł z epoki kamienia i wczesnej epoki brązu, pozyskanych w trakcie ratowniczych badań wykopaliskowych, wyprzedzających budowę autostrady A4.  Stanowiska 9 i 10 w Stanisławicach, pow. bocheński, położone obok siebie i funkcjonalnie wielokrotnie powiązane w prehistorii, usytuowane są na niewielkich wyniesieniach w obrębie równiny zalewowej Raby. Ich obszar był wielokrotnie i różnorodnie wykorzystywany przez człowieka w epoce kamienia i we wczesnej epoce brązu.

Najwcześniejsze, nieliczne (kilkanaście zabytków na stan. 9) ślady ludzkiej obecności związane są z paleolitem schyłkowym, reprezentowanym przez krąg kultur z liściakami (kultura świderska?). Nieco większą ilość zabytków pozostawiła mezolityczna faza obecności człowieka, datowana na okres atlantycki. Jest to w sumie ok. 200 zabytków, wśród których znajduje się dość znacząca liczba rdzeni (ok. 50?), w zaawansowanym stadium eksploatacji.  Kolejne ślady pobytu człowieka związane są z wczesnoneolitycznymi grupami kultury ceramiki wstęgowej rytej. Ilościowo są one dość skromne (ok. 50 fragm. ceramiki, ok. 100 zabytków krzemiennych), aczkolwiek fakt ich odkrycia poza obszarem gleb, wytworzonych na podłożu lessowym, które stanowiły podstawową ekumenę osadnictwa tej kultury, budzi zaciekawienie.

Spośród wszystkich faz ludzkiej aktywności związanych z epoką kamienia, najobfitsze ślady powiązane są ze środkowoneolityczną kulturą pucharów lejkowatych. Zaliczono do niej ponad 4,5 tysiąca fragmentów naczyń glinianych i ok. 600-800 zabytków z różnych surowców kamiennych, jak również ponad 50 obiektach nieruchomych. Składają się one na pozostałości jednofazowej, niewielkiej osady, o powierzchni ok. 1 ha, o wyraźnie – co rzadkie – wychwyconych granicach. Po nieznacznym ilościowo epizodzie penetracji terenu stanowisk przez przedstawicieli kultury ceramiki sznurowej, został on w sposób trwały ponownie zasiedlony we wczesnej epoce brązu, przez ludność kultury mierzanowickiej (ok. 10000 fr. ceramiki, ok. 50 zabytków krzemiennych, ok. 70 obiektów nieruchomych).

Stanowiska archeologiczne 9 i 10 w Stanisławicach należy uznać za wartościowy przyczynek dla rozpoznania mechanizmów funkcjonowania osadnictwa ludzkiego w zalewowej strefie krajobrazowej. Mamy nadzieję, że niniejsza monografia będzie inspiracją dla podjęcia i kontynuowania kolejnych, kompleksowych studiów nad wykorzystaniem tej strefy przez populacje prehistoryczne, nie tylko na obszarze Małopolski (jako że problematyka ta jest, jak dotąd, stosunkowo słabo rozpoznana).

Monografia została wydana w ramach projektu sfinansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (za pośrednictwem Narodowego Instytutu Dziedzictwa).

-------------------------------------------------------------------------

This comprehensive publication is a monographic study of sources dated at the Stone and the Early Bronze Age, acquired during rescue excavations, connected with construction of the A4 motorway. Sites 9 and 10 in Stanisławice, the Bochnia district (SE Poland), situated in close proximity and frequently linked functionally in prehistory, are located on small elevations within the Raba floodplain. Their area was used by humans in many ways in the Stone Age and the early Bronze Age.

The least numerous group of artefacts is linked with the Final Palaeolithic (no more than a dozen or so products recovered from Site 9) and related to the cultural circle with tanged points, most probably to the Swiderian culture. More information has been obtained on the Mesolithic (Atlantic) stage of both sites, which delivered ca. 200 flint artefacts, including fairly large number of prepared cores (ca. 50 pcs.). Next traces of human activity at the sites are related with early Neolithic groups of the Linear Band Pottery culture. These traces are not numerous (ca. 50 sherds, ca. 100 flint specimens), but very interesting, since they have been uncovered outside soils formed on loess, the basic ecumene of the Linear Band Pottery culture settlement.

The most numerous traces identified at sites 9 and 10 in Stanisławice date back to the middle Neolithic Age; ca. 4500 ceramic fragments, at least 600-800 stone artefacts and more than 50 features have been attributed to the Funnel Beaker culture. The documented horizontal distribution pattern of the features and the ceramics can be regarded as the remains of a one-phase settlement, which covered an area of ca. 1 ha. This would be a rare case of the Funnel Beaker culture settlement identified in its entire spatial range. After a quantitatively insignificant Corded Ware culture episode, the sites were permanently re-settled by communities of the Mierzanowice culture (ca. 10,000 sherds, ca. 50 lithics, ca. 70 features) in the Early Bronze Age.

Sites 9 and 10 in Stanisławice seem a valuable contribution to the knowledge of mechanisms of human settlement in the flooded alluvial zone. We hope that this monograph will inspire further comprehensive research into the use of the zone by prehistoric populations, not only in Lesser Poland (as this matter is relatively poorly understood as yet).

The monograph was published under a project financed by the Ministry of Culture and National Heritage (via the National Heritage Board of Poland).