Podstawowe informacje

Adiunkt w Zakładzie Archeologii Nowego Świata. Specjalizuje się w archeologii i sztuce Mezoameryki ze szczególnym naciskiem na kulturę Majów. W 2000 roku obronił pracę magisterską pt: Ikonografia przedstawień władców Majów na wczesnoklasycznych stelach z Tikal i Uaxactun, Gwatemala. W 2005 roku obronił doktorat zatytułowany Terminal Classic Occupation in the Maya Sites Located in the Area of Triangulo Park and the Problem of their Collapse ("Osadnictwo ze schyłkowego okresu klasycznego w ośrodkach Majów zlokalizowanych na obszarze Parku Triangulo i problem ich upadku"). W 2006 r. praca została nagrodzona przez Prezesa Rady Ministrów w kategorii wyróżniających się rozpraw doktorskich. W roku 2008 doktorat został opublikowany w formie książki przez Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. W roku 2015 uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie archeologii. Od roku 2006 kieruje (wraz z Wiesławem Koszkulem) badaniami archeologicznymi na stanowisku kultury Majów Nakum i innymi sąsiednimi stanowiskami (w tym Poza Maya) położonym w północno-wschodniej Gwatemali. Od roku 2018 kieruje również projektem, którego celem jest konserwacja i dokumentacja malowideł ściennych znajdujących się w prywatnych domach Majów Ixil w miejscowości Chajul (Departament El Quiche) w Gwatemali.

Zainteresowania naukowe

• sztuka i archeologia Mezoameryki,
• narodziny kultury Majów i problem zaludnienia południowych nizin Majów w okresie środkowym preklasycznym (1000-300 p.n.e.),           
• upadek klasycznej cywilizacji Majów,
• struktura osadnictwa i paleodemografia na nizinach Majów,
• studia nad ikonografią kultur Mezoameryki ze szczególnym uwzględnieniem kultury Majów,
• graffiti w kulturze Majów i innych kulturach starożytnego świata,
• sztuka okresu kolonialnego na terenie Meksyku i Ameryki Centralnej
• przemiany kulturowe w późnym okresie archaicznym i okresie leśnym na terenie Wschodniego obszaru Leśnego Ameryki Północnej.

Badania terenowe

Uczestnik badań archeologicznych prowadzonych w Gwatemali w ramach Proyecto Arqueológico Aguateca na stanowisku kultury Majów w Aguatece (rok 1999, projekt prowadzony przez Uniwersytet Yale) oraz Proyecto Triángulo na stanowiskach Nakum, Yaxha i Naranjito (1999-2003) (patrz: »Projekt Triángulo). W latach 1999 i 2002 wraz z archeologiem gwatemalskim Bernardem Hermesem i Justyną Olko z Uniwersytetu Warszawskiego, udokumentował w Nakum ponad 100 przedstawień graffiti, którymi Majowie pokrywali ściany świątyń i pałaców (patrz: »Graffiti z Nakum). W okresie od 2001 do 2003 r. dzięki oficjalnej zgodzie Instytutu Antropologii i Historii Gwatemali (IDAEH) oraz kierownictwa Proyecto Triángulo przeprowadził wraz z Justyną Olko samodzielne badania nad peryferiami i strukturą osadniczą stanowiska Nakum. W marcu 2003 roku dokonał wstępnego rozpoznania nie badanego dotychczas stanowiska El Sombrero. W marcu i kwietniu 2004 uczestniczył w badaniach prowadzonych w centralnej części stanowiska Nakum w północnej Gwatemali. Od roku 2006 kieruje wraz z mgr. Wiesławem Koszkulem badaniami Projektu Archeologicznego Nakum na stanowisku kultury Majów Nakum położonym w północno-wschodniej Gwatemali. Badania były lub wciąż są finansowane przez granty Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Narodowego Centrum Nauki, National Geographic (Global Exploration Fund – Northern Europe), Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, Uniwersytet Jagielloński oraz Amerykańską Foundation for the Advancement of Mesoamerican Studies Inc. (FAMSI). Przyniosły one wiele spektakularnych odkryć, które znacznie poszerzają naszą wiedzę na temat starożytnej kultury Majów (patrz: »Projekt Archeologiczny NAKUM). Od niedawna badania krakowskich archeologów zostały również rozszerzone na leżące na południe od Nakum stanowisko Poza Maya.
Od kilku lat zainteresowania badawcze J. Źrałki koncentrują się również na obszarze zamieszkiwanym przez Majów Ixil (Departament El Quiche w Gwatemali). Obecnie dr hab. J. Źrałka realizuje tam projekt, którego celem jest konserwacja, dokumentacja i interpretacja malowideł ściennych z okresu kolonialnego odkrytych w kilku domach w miejscowości Chajul. Badania te są finansowane z grantu Narodowego Centrum Nauki.

Granty

• Grant amerykańskiej Foundation for the Advancement of Mesoamerican Studies Inc. (FAMSI, www.famsi.org) na badania archeologiczne w Nakum (Gwatemala) realizowane w roku 2006; charakter udziału: kierownik grantu; numer grantu: 06022
• Grant na badania archeologiczne prowadzone w Gwatemali przyznany na lata 2007-2009 przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego; tytuł projektu: Projekt Archeologiczny Nakum: znaczenie Nakum dla rozwoju cywilizacji Majów, projekt badań archeologicznych na stanowisku kultury Majów w Nakum (Gwatemala), nr grantu N109 022 32/1234, charakter udziału: kierownik grantu.
• Grant z Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej w kategorii „Kolumb- granty wspomagające” na realizację w roku akademickim 2010-2011 (grant był przeznaczony na zakup aparatury naukowej, czasopism i książek poświęconych archeologii i sztuki Mezoameryki do Biblioteki Instytutu Archeologii UJ oraz sfinansowanie czynnego uczestnictwa w dwóch konferencjach zagranicznych: 29th Annual Maya Weekend (Filadelfia) oraz Society for American Archaeology Annual Meeting (Sacramento), charakter udziału: kierownik grantu, numer grantu: FNP 01/2011.
• Grant Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w programie Iuventus Plus na badania realizowane w ośrodku kultury Majów Nakum w Gwatemali przyznany na lata 2011-2012; tytuł projektu: Architektura sakralna i grobowa oraz rytuały starożytnych Majów: badania Piramid X, U i 14 z Nakum (Gwatemala); charakter udziału: kierownik grantu, nr grantu: IP 2010 050670.
• Grant Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej w programie Exterius na konserwację i konsolidację unikalnych zabytków sztuki z Nakum (okres realizacji: 2012-2013), charakter udziału: kierownik grantu, nr grantu: Ex8/2011.
• Grant Narodowego Centrum Nauki w programie OPUS 3 (W poszukiwaniu śladów najwcześniejszych Majów w Nakum [Gwatemala]), okres realizacji: 2012-2014, charakter udziału: kierownik grantu, nr grantu: 2011/03/B/HS3/00686.
• Grant National Geographic – Global Exploration Fund na badania w Nakum, tytuł grantu: The Nakum Project: Reconstructing the history and rituals of an ancient Maya city, okres realizacji: 2013-2015 (nr grantu: GEFNE91-13), charakter udziału: kierownik grantu.
• Grant z NCN (Program SONATA BIS), tytuł projektu: On the frontier of two epochs: the Protoclassic period in the Maya Lowlands in the context of research in Nakum (Guatemala) [Na granicy dwóch epok: okres protoklasyczny na nizinach Majów w kontekście badań w Nakum (Gwatemala)]; nr projektu: UMO-2014/14/E/HS3/00534, okres realizacji: 15-04-2015 do 14-04-2019; kwota: 1 591 488 PLN charakter uczestnictwa: PI.
• Grant NCN (Program OPUS 14), tytuł projektu: Wall paintings from Chajul: documentation, conservation and interpretation of unique murals from the Guatemalan Highlands (Malowidła ścienne z Chajul: dokumentacja, konserwacja i interpretacja unikatowych fresków Majów z wyżyn Gwatemali), okres realizacji: 15-10-2018 do 14-10-2021, nr projektu: UMO-2017/27/B/HS3/00847, kwota: 1 741 005 PLN charakter uczestnictwa: PI.

Członkostwo w organizacjach, stypendia, afiliacja

Dwukrotny (lata: 2002/2003 i 2003/2004) stypendysta Fundacji SYLFF (Sasakawa Young Leaders Fellowship Fund, Tokyo Foundation) w University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology w Filadelfii. Stypendysta Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (FNP) w latach 2004-2005 (stypendia krajowe dla młodych naukowców) oraz w okresie 2009-2010 (Program Kolumb: staż w University of Pennsylvania Museum) i 2011-2012 (Program Exterius na badania w Nakum). Był też beneficjentem Funduszu im. Adama Krzyżanowskiego UJ. W latach 2010-2011 był nagrodzony stypendium Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w kategorii wybitny młody naukowiec. Członek Society for American Archaeology, Polskiego Towarzystwa Studiów Latynoamerykanistycznych (PTSL), Polsko-Amerykańskiego Towarzystwa Etnograficznego w Atlantic City oraz European Association of Mayanists (WAYEB) z siedzibą w Brukselii (obecnie pełni funkcję wice-przewodniczącego Stowarzyszenia). Redaktor czasopisma Contributions in New World Archaeology.

Dydaktyka

• Archeologia Nowego Świata
• Archeologia Mezoameryki
• Archeologia i sztuka Majów
• Olmekowie i preklasyczna Mezoameryka
• Cywilizacje Ameryki Środkowej i Południowej
• Religie Mezoameryki

Wybrane publikacje

• Źrałka, Jarosław, Katarzyna Radnicka, Monika Banach, Lucas Asicona Ramírez, María Luisa Vázquez de Ágredos-Pascual, Cristina Vidal-Lorenzo, Lars Frühsorge, and Juan Luis Velásquez. 2020. The Maya wall paintings from Chajul, Guatemala. Antiquity 94 (375): 760–779 (June 2020).
• Rand, Asta, Varinia Matute, Vaugham Grimes, Carolyn Freiwald, Jarosław Źrałka, and Wiesław Koszkul. 2020. Prehispanic Maya diet and mobility at Nakum, Guatemala: A multi-isotopic approach. Journal of Archaeological Science: Reports, Vol. 32, August 2020. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2020.102374
• Źrałka, Jarosław,  Christophe Helmke, Simon Martin, Wiesław Koszkul and Juan Luis Velasquez. 2018. The Monolithic Monuments of Nakum, Guatemala. The PARI Journal XIX(1): 1-28. San Francisco.
• Źrałka, Jarosław, Christophe Helmke, Laura Sotelo and Wiesław Koszkul. 2018. The discovery of a beehive and the identification of apiaries among the ancient Maya. Latin American Antiquity 29(3): 514-531, doi: 10.1017/laq.2018.21.
• Źrałka, Jarosław, Bernard Hermes and Wiesław Koszkul. 2018. The Maya “Protoclassic” from the perspective of recent research at Nakum, Peten, Guatemala. Journal of Field Archaeology 43(3): 236-256, doi: 10.1080/00934690.2018.1438690.
• Źrałka, Jarosław, Wiesław Koszkul, Bernard Hermes, Juan Luis Velásquez, Varinia Matute, Bogumił Pilarski. 2017. From E-Group to Funerary Pyramid: Mortuary Cults and Ancestor veneration in the Maya Centre of Nakum, Peten, Guatemala. Cambridge Archaeological Journal 27(3): 451-478, doi: 10.1017/S0959774317000075.
• Źrałka, Jarosław. Pre-Columbian Maya Graffiti: Context, Dating and Function, Wydawnictwo Alter, Kraków 2014, book, 440 pages.
• Źrałka, Jarosław, with Wiesław Koszkul. 2015. Archaeological evidence for ancient Maya water management: The case of Nakum, Peten, Guatemala. Antiquity 89(344): 397-416. DOI: https://doi.org/10.15184/aqy.2014.9
• Źrałka Jarosław, Wiesław Koszkul, Katarzyna Radnicka, Laura Elena Sotelo  Santos, Bernard Hermes. 2014. Excavations in Nakum Structure 99: New data on Protoclassic rituals and Precolumbian Maya beekeeping. Estudios de cultura maya XLIV: 85-117, Mexico City. https://doi.org/10.1016/S0185-2574(14)71396-6
• Źrałka, Jarosław, Bernard Hermes. 2012. Great Development in Troubled Times: The Terminal Classic at the Maya site of Nakum, Peten, Guatemala. Ancient Mesoamerica 23(1): 161-187, Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/S0956536112000120
• Źrałka, Jarosław,  Wiesław Koszkul, Simon Martin and Bernard Hermes. 2011. In the path of the Maize God: a royal tomb at Nakum, Peten, Guatemala. Antiquity 85(3): 890-908. DOI: https://doi.org/10.1017/S0003598X00068381
• Źrałka, Jarosław, Wiesław Koszkul. 2010. New discoveries about the ancient Maya: Excavations at Nakum, Guatemala. Expedition 52(2): 21-32, University of Pennsylvania Museum, Philadelphia.
• Źrałka, Jarosław, Bernard Hermes. 2009. Los grafitos prehispanicos de los sitios Nakum y Yaxha, Peten, Guatemala. Su contexto arqueológico, iconográfico y cronológico. In: Cuadernos de arquitectura y arqueología maya 2, edited by C. Vidal and G. Muñoz, Valencia, pp. 133-158.
• Hermes, Bernard, Justyna Olko and Jarosław Źrałka. 2001. En los confines del arte. Los graffiti de Nakum (Peten, Guatemala) y su contexto arquitectónico, arqueológico e iconográfico. Anales del Instituto de Investigaciones Estéticas 79: 29-69, Universidad Nacional Autonoma de México, Mexico City.