Institute of Archaeology

Tell El-Murra is a small hill with the remains of an over 5,500-year old ancient settlement, located approximately 100 kilometers north east of Cairo.

As a result of more than 1300 year-long human settlement, sun-dried brick constructions formed a hill, towering over the farm fields.

The site was selected for excavations on the basis of the surface survey conducted in the eastern Nile Delta in 2008 by the researchers from the JU Department of Egyptian and Middle Eastern Archaeology. Since 2010 the regular archeological works have taken place. They resulted in the discovery of settlement structures and a graveyard. The excavations are carried out each year from February to April by the JU Institute of Archaeology staff members and students. Their goal is to acquire data that will help reconstruct the history of Nile Deta in the 4th and 3rd millennium BC.

Tell el-Murra excavations website: www.murra.pl.

Maszkowice near Łącko (Poland)

The prehistoric defensive settlement at the "Mount of Zyndram" in Maszkowice has been known to archaeologists since the late 19th and the early 20th century. The earthen dykes surrounding a small (circa 0.5 ha) natural defensive plateau were, in accordance with a local legend, initially considered the remains of a castle belonging to the knight Mikołaj Zyndram of Maszkowice. Yet the excavations carried out during the years 1959-1975 by Maria Cabalska from the Jagiellonian University have indicated that the structures on the "Mount of Zyndram" are the remains of a much older settlement.

The Maszkowice site is now considered one the most important sources of knowledge about the later prehistoric period in the Carpathian region. The recent excavations, conducted since 2009 aim to find new information that would supplement the research by M. Cabalska and lead to a fuller interpretation of her discoveries.

Besides, the surface survey conducted in the vicinity of the site has led to the discovery of more than a dozen settlement sites from the Iron Age and Bronze Age. The whole research project is an opportunity to test the hypotheses concerning the prehistoric societies' adaptation to the economic conditions typical of mountainous regions.

Polish version: Dr M.S. Przybyła

Picture 1: "Terrace" of the eastern edge of "Mount of Zyndram" plateau (photo: A. Maślak)

Tell el-Farkha is currently one of the most important sites in the Nile Delta. It is composed of 3 koms, located at the edge of the village of Ghazala about 120 km to the northeast of Cairo. The mounds rise about 5 m above the surrounding fields, covering an area of more than 4 ha.

From the very beginning the excavations are an interdisciplinary project. Besides archaeologists, the research team includes: ceramologists, physical anthropologists, osteologists, geologists, paleobotanists, and geophysicists.

The site of Tell el-Farkha was identified in 1987 as a result of a surface survey carried out by the Italian archaeological mission of Centro Studi e Reserche Ligabue in Venice. The surveyed area covered over 100 ha, where over 30 archaeological sites were found. One of the sites chosen for the excavations was Tell el-Farkha. Archaeological works headed by R. Fattovich in 1988-1990 brought no spectacular results. Small test trenches revealed pottery and architectural remains that enabled the establishment of the chronological sequence of the site: from the Lower Egyptian culture to the beginnings of the Old Kingdom times. After two years, financial reasons forced the Italian mission to abandon the site. In 1998 the research was resumed by the Polish archaeologists led by K. Ciałowicz from the Jagiellonian University and M. Chłodnicki from the Archaeologican Museum in Poznań. Their mission was a spectacular success. The change of exploration method to the wide surface one resulted in the discovery of the architectural layout of the ancient settlement.

There is no doubt as to the importance of the site for the new understanding of the processes leading to the emergence of Pharaonic civilization. The discoveries of the last few seasons are truly unprecedented in terms of exploring the early art and architecture of ancient Egypt.
 

Adapted from: www.farkha.org

Witów has been an object of archaeological interest since the 1920s, thanks to the relics found during gravel extraction works. The finds from the 1920s and 1930s include Roman golden coins from the 5th century BC as well as bronze tools and ornaments from the 12th century BC.

Yet, the systematic archaeological works in Witów were first carried out in the 1960s and the 1980s. They have indicated the existence of settlements belonging to the Lusatian Culture and the Roman period.

Since 2002, salvage archeological works have been conducted at the site, due to the gravel extraction works. The JU Institute of Archaeology team has been led by Dr Anna Gawlik and Mr Piotr Godlewski. The excavations carried out from 2002 to 2009 led to the acquisition of much valuable knowledge about the site, and the prehistory of the whole region.

The first signs of human activity at the site come from the late Stone Age, but a vast majority of relics belong to the Bronze Age and the early Iron Age (circa 1300–600 BC), when the area was inhabited by the members of Lusatian culture. The finds from this period include skeleton burials, with burial gifts, and the remains of an earthen and wooden fort, which suggests that Witów was an important late Bronze Age – early Iron Age settlement.

The finds from 2002-2009 include only few relics from the Roman period. Besides, a small early medieval cemetery was found in the area. The character of the burials suggests that the population was already Christian. 

The cave is part of Obłazowa rock, located in Nowa Biała, (Nowy Targ district), next to Białka river. It consists of a nine-meter long chamber and a short corridor.

It should be stressed that before the discoveries made in Obłazowa cave, all known Carpathian Paleolithic sites belonged to the late Paleolithic period. The finds in Obłazowa, dating back to the Upper and Middle Paleolithic have utterly changed this situation. It has turned out that the Orava-Nowy Targ Basin used to be inhabited by Neanderthals and then by Homo sapiens sapiens.

The cave in Obłazowa was inhabited many times. The oldest traces of human activity found in the cave belong to the Middle Paleolithic Mousterian culture. It should also be mentioned that some late medieval items, such as a crossbow bolt and fragments of ceramics have been found in the cave.

The stratigraphic analysis of the cave resulted in the conclusion that it was re-modeled by the members of the Pavlovian culture. It is  remarkable that there is hardly any waste material in the layer from this period – most relics have been identified as items of significant value in the times when they were used.

The archaeological resarch at the Neolithic settlement in Moravany in Slovakia has been conducted since 2000, within the framework of an agreement signed between the JU Institute of Archaeology and the Institute of Archaeology of the Slovakian Academy of Sciences (Archeologický ústav Slovenskej akadémie vied) and the Faculty of Philosophy at the University of Prešov (Filozofická fakulta Prešovskej univerzity). The agreement is aimed to foster multidisciplinary studies into the earliest groups of farmers in the area of east Slovakia.

The site is located in the East Slovak Lowland on the western slope of the Pozdišovce Ridge and contains many traces of human activity, such as clay pits, pole holes (in the places where houses were built), remains of hearths etc. as well as several thousand fragments of ceramics and stone items. This suggests that the settlement most probably belonged to the early Neolithic period, circa 5400 years BC.

The material culture and the chronology suggest that the inhabitants of Moravany settlement were among the first farmers in the East Slovak Lowland. In the present state of knowledge, it seems most likely that the settlement was founded by a group of people from the Tisza Basin or the current Carpathian Ukraine. The research at the site is still ongoing, with special focus on the relations between humans and environment in the early Neolithic.

Ciemna cave is one of the most famous Polish archeological cave sites from the Paleolithic period. The research, carried out before the Second World War and in the 1960s, and now continued by the Department of Stone Age Archaeology at the JU Institute of Archaeology, has led to the identification of several stages of Neanderthal presence in the cave. Due the specific features of the site, the term "Ciemna-type complex" was coined.

Jaskinia Ciemna należy do najbardziej znanych na świecie polskich paleolitycznych stanowisk jaskiniowych. Na podstawie pierwszych prac badawczych, prowadzonych jeszcze przed II wojna światową, kontynuowanych następnie w latach 60-tych ubiegłego wieku i ostatnio podjętych przez ZEK IA UJ, możliwe stało się wyodrębnienie kilku faz zasiedlenia tego obiektu przez grupy neandertalskie. Zespoły te są bardzo bogate i na tyle charakterystyczne, że na ich podstawie możliwe było wprowadzenie do taksonomii paleolitu określenia „zespoły typu Ciemna". Są one zdominowane przez charakterystyczne noże prądnickie.

Kompleks stanowisk archeologicznych na terenie wsi Mielniki (Ukraina, około 230 km na SE od Kijowa), wchodzących w skład wielkiego rezerwatu historyczno-kulturowego i przyrodniczego oraz zespołu muzeów z siedzibą w Czehryniu, obejmującego m.in. również spuściznę po hetmanie Bohdanie Chmielnickim (np. relikty jego dworu w Subotowie), czy tzw. Motroninski Monastyr w Chołodnym Jarze, itp. Składa się on z rozległego grodziska (200 ha powierzchni), tzw. Motronińskiego Gorodiszcza, otoczonego podwójnym pasem fortyfikacji i dużej grupy kurhanów, zlokalizowanych głównie po S i SW stronie grodziska. Zewnętrzne obwałowania grodu liczą około 7 km długości, wewnętrzne zaś – około 5 km, zaś wały, w najlepiej zachowanych miejscach, sięgają 8-9 m wysokości. Cmentarzysko kurhanowe liczy około 70 mogił o różnej wielkości, od kopców mierzących kilkadziesiąt cm wysokości i kilka metrów średnicy, do monumentalnych kurhanów o wysokości 8 i średnicy około 55 m. W latach 2000-2003 badania prowadziła tu Polsko–Ukraińska Ekspedycja Archeologiczna „Mileniki-Chłodnyj Jar",  utworzona na mocy umowy pomiędzy Instytutem Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytutem Archeologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie i Rezerwatem Kulturowo-Historycznym w Czehryniu, pod kierunkiem profesorów Jana Chochorowskiego  i Sergeja Skorego. Badania finansowane były przez stronę polską (Komitet Badań Naukowych i Uniwersytet Jagielloński), przy logistycznym i technicznym wsparciu Rezerwatu Kulturowo-Historycznego w Czehryniu (dyrektor: Vasilij Połtavec).

Wielokulturowe stanowisko (nr 1) w Michałowicach położone jest na obszarze Zachodniomałopolskiej Wyżyny Lessowej. Pierwszych, przypadkowych odkryć dokonano tu w roku 1982, odkrywając jeden bardzo interesujący pochówek wojownika ludności kultury przeworskiej, z początku I w. po Chr., wyposażony m.in. w miecz importowany z terenu Cesarstwa Rzymskiego. Następnie w latach 1990-1991 przeprowadzono niewielkie badania sondażowe, potwierdzające istnienie cmentarzyska kultury przeworskiej datowanego na początki okresu rzymskiego, tj. I wiek po Chr. Od roku 2008 na stanowisku prowadzone są regularne prace wykopaliskowe, w wyniku których potwierdzono istnienie na nim cmentarzysk kultury trzcinieckiej i kultury łużyckiej (epoka brązu) oraz cmentarzyska kultury przeworskiej (epoka żelaza, okres wpływów rzymskich).

Najbardziej interesujące wydają się być odkryte na stanowisku w Michałowicach, obiekty związane z cmentarzyskiem ludności kultury przeworskiej. Są to przede wszystkim ciałopalne pochówki jamowe i popielnicowe, wyposażone w elementy stroju, ozdoby i broń datowane na pierwsze wieki po Chr. W trakcie badań prowadzonych w roku 2013 natrafiono na pierwszy na stanowisku pochówek szkieletowy związany z cmentarzyskiem kultury przeworskiej. Pochowana w nim kobieta wyposażona została ozdoby i części stroju oraz naczynia ceramiczne. Na stanowisku odkryto także unikatowe w skali europejskiego Barbaricum obiekty rowkowe. Są to czworokątne założenia o wymiarach od około 600 x 600 cm do 1300 x 1300 cm, zorientowane dokładnie według stron świata. Dotychczas na stanowisku stwierdzono istnienie aż 20 takich obiektów, co stanowi największą liczbę tego typu założeń na stanowiskach sepulkralnych ludności kultury przeworskiej. Obiekty rowkowe mają niewątpliwie związek z funkcjonowaniem cmentarzyska wspomnianej kultury, jednak ich funkcja pozostaje jak dotąd niejasna. Natomiast genezę czworokątnych założeń powszechnie łączy się z wpływami płynącymi z celtyckiego środowiska kulturowego.

W roku 2013 Zakład Epoki Żelaza podją badania wykopaliskowe na cmentarzysku kultury przeworskiej w Ostrowie, gm. Przemyśl. Wykopaliska te są równocześnie kontynuacją projektu badawczego dotyczącego dynamiki rozwoju osadnictwa kultury przeworskiej w dorzeczu Sanu. Efektem pierwszego sezonu badań było odkrycie przeszło 30 grobów ciałopalnych jamowych i popielnicowych. Odkrywane pochówki popielnicowe zachowane są w doskonałym stanie, należy się więc domyślać, iż uchwycono kompletne inwentarze stanowiące wyposażenie danych pochówków. Ponadto niejednokrotnie wyposażenie to należy uznać za unikatowe w skali kultury przeworskiej. W pochówkach męskich odkrywane były z reguły w liczne elementy uzbrojenia (miecze, groty oszczepów i włóczni, ostrogi). W grobach kobiecych często natrafiano na metalowe elementy skrzyneczek. Szczególnie bogato wyposażony był jeden z grobów jamowych, w którego wypełnisku poza bardzo licznymi zabytkami metalowymi natrafiono na naczynie terra sigillata. Badania na cmentarzysku będą kontynuowane.

W historii polskiej archeologii mało jest takich miejsc jak miejscowość Gać. W świecie archeologicznym to właśnie Gać jest swoistym symbolem tzw. okresu wpływów rzymskich. Na początku XX wieku pewną część wsi stanowiły tzw. „łany dworskie". Na jednym z takich pól, jesienią 1903 roku miejscowa ludność odkryła w trakcie prac ziemnych tajemnicze, żelazne przedmioty. W tym samym czasie w sąsiadującej z Gacią miejscowości Białoboki robotnicy natrafili na cmentarzysko z epoki brązu. Ówczesny ordynat i konserwator zabytków Galicji Wschodniej, książę Andrzej Lubomirski zwrócił się do młodego lwowskiego archeologa Karola Hadaczka z prośbą o przebadanie białobockiego cmentarzyska. Przebywając w roku 1904 w Białobokach profesor dowiaduje się o znaleziskach dokonanych w miejscowości Gać. Udał się więc na wskazane przez mieszkańców miejsce odkrycia i przeprowadził badania wykopaliskowe. Spośród 180 odkrytych przez badacza grobów na podstawie wyposażenia wyróżniono 68 grobów męskich i 49 kobiecych. W skład inwentarzy grobów męskich wchodziła broń i oporządzenie jeździeckie, w tym łącznie 100 grotów broni drzewcowej, 39 umb oraz 8 imaczy. W pochówkach kobiecych natomiast natrafiano na narzędzia i przybory toaletowe. W obydwu kategoriach grobów występowały części stroju, tj. zapinki, sprzączki oraz okucia końca pasa. Kilka przedmiotów należy uznać za zabytki unikatowe w środowisku kultury przeworskiej. Do takich należą niewątpliwie elementy uzbrojenia zdobione inkrustacją, pokryte brązem, czy rzadkie formy ozdób jak chociażby srebrny wisiorek z uszkiem, zdobiony filigranem. Na podstawie opublikowanej serii zabytków można obecnie stwierdzić, iż cmentarzysko użytkowane było we wczesnym okresie wpływów rzymskich i na początku młodszego okresu rzymskiego. tj. w fazach B2a – C1a.

W roku 2008 Zakład Epoki Żelaza Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego pod kierownictwem mgr Anny Lasoty podjął inicjatywę odkrycia miejsca położenia stanowiska. Ku ogromnemu zaskoczeniu, bardzo szybko udało się natrafić na nieprzebadaną przez Karola Hadaczka strefę cmentarzyska. Co równie istotne, uchwycono także zarysy wykopów z początków XX wieku. Wyposażenie przebadanych pochówków należy uznać za stosunkowo bogate. Najczęściej w grobach odnajdywane są zapinki lub ich fragmenty oraz poszczególne elementy uzbrojenia. Niewątpliwie najbardziej wyjątkowym znaleziskiem był odkryty w roku 2008 bogato wyposażony grób szkieletowy młodej kobiety, otoczony kwadratowym rowkiem, którego długość ramiom osiągała 7 x 7 m. Zmarła złożona była ponadto w drewnianej komorze. Większość odkrytych w trakcie wznowionych badań pochówków należy datować na wczesny okres wpływów rzymskich (fazę B2) lub początki młodszego okresu rzymskiego.

Tel Erani znajduje się na terenie dzisiejszego Izraela, w miejscu, które w starożytności było świadkiem wielu istotnych wydarzeń, kształtujących późniejszy obraz kulturowy tego rejonu. Samo stanowisko zlokalizowane jest we wschodniej części Równiny Przybrzeżnej, ok. 40 km od współczesnego miasta Beer-Sheva oraz ok. 20 km na wschód od Aszkelonu i zajmuje dużych rozmiarów wzgórze (ok. 25 ha powierzchni), składające się z tzw. akropolu górującego do 32 m powyżej poziomu otaczającego terenu i mniej wyniesionej terasy.

Projekt Rola i znaczenie wpływów egipskich na rozwój społeczno-polityczny Południowego Lewantu w okresie Wczesnego Brązu I, czyli Trade Routes of the Near East (TRoNE) to próba określenia - w oparciu o interpretację materiału archeologicznego - charakteru, dynamiki oraz sposobu i głębokości oddziaływania społecznego wpływu Egiptu na południowy Lewant w okresie Wczesnego Brązu I. Określenie tych zjawisk będzie kluczowe dla zrozumienia procesów, które doprowadziły do powstania z jednej strony zunifikowanego królestwa egipskiego, a z drugiej do zawiązania się pierwszych organizmów państwowych na terenie Lewantu.Jednym z elementów realizacji projektu jest przeprowadzenie badań wykopaliskowych na stanowisku Tel Erani w Izraelu.

Historia badań tego stanowiska sięga lat 50 XX wieku. Badania przeprowadzało jak dotąd kilka ekspedycji ujawniając jedynie znikome ślady bytności, ogólny zasięg chronologiczny stanowiska oraz kilka ciekawych znalezisk. Samo stanowisko jest jednym z najbardziej interesujących  w zakresie badań tego okresu na terenie tej części Lewantu a my mamy przyjemność i przywilej jako jedyna Polska misja działająca czynnie w Izraelu prowadzić na nim prace wykopaliskowe.