Józef Łepkowski (1826-1894)
Piotr Bieńkowski (1865-1925)
Archeolog klasyczny, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, organizator pierwszej katedry archeologii klasycznej. Studiował we Lwowie (doktorat 1888, promotor L. Ćwikliński), Wiedniu, Rzymie i Berlinie. Uczestnik badań naukowych w el-Kubanije (Dolna Nubia, 1910/1911). Wybitny badacz i znawca rzeźby greckiej i rzymskiej, autor ponad 150 publikacji; do najważniejszych należą prace dotyczące wyobrażeń ludów barbarzyńskich w sztuce antycznej. Wychował grono uczniów, którzy z czasem, już w niepodległej Polsce, zajęli kolejne katedry uniwersyteckie. Członek PAU, Lwowskiego Towarzystwa Naukowego i kilku innych krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych.
Ważniejsze publikacje: "Historia kształtów biustu starożytnego", Kraków 1895; "De simulacris barbararum gentium apud Romanos. Corporis barbarorum prodromus", Kraków 1900; Die Darstellungen der Gallier in der hellenithischen Kunst" [Imagines Celtarum I], Wiedeń 1908; Les Celtes dans les artes mineurs greco-romaines avec des recherches iconographiques sur quelques barbares" [Imagines Celtarum II], Kraków 1928
Włodzimierz Demetrykiewicz (1859-1937)
Archeolog, organizator nauki, prac konserwatorskich i muzealnych w Polsce, profesor UJ. W 1905 roku obronił rozprawę habilitacyjną i rozpoczął wykłady z archeologii prahistorycznej uzyskując w 1907 roku tytuł profesorski. Przeprowadził inwentaryzację grodzisk na terenie Galicji, autor pierwszej syntezy pradziejów Galicji. Prowadził liczna prace, wykopaliskowe i inspekcyjne. Członek Akademii Umiejętności, kustosz Muzeum Archeologicznego w Krakowie, redaktor "Materiałów Antropologiczno-Archeologicznych i Etnograficznych". Z jego inicjatywy powstało w 1928 roku Koło Naukowe Słuchaczy Prehistorii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wybrane publikacje:
Konserwatorstwo dla zabytków archeologicznych. Studyum ze stanowiska dziejów kultury i nauki porównawczej prawa, Kraków 1886; Vorgeschichte, [w:] Die Oesterreichisch-Ungarische Monarchie in Wort und Bild, Galizien, Wien 1898, s. 111-136; Figury kamienne tzw. „bab” w Azyi i Europie i stosunek ich do mitologii słowiańskiej, Bulletin International de l’Academie des Sciences de Cracovie, Classe de Philologie. Classe d’Histoire et de Philosophie, Nº 7 et 8, Juillet-Octobre 1910, s. 97-115.
Obszerna biografia: Marzena Woźny, Włodzimierz Demetrykiewicz (1859-1937). Prehistoryk z przełomu epok, Kraków 2018.
Tadeusz Smoleński (1884-1909)
Stanisław Jan Gąsiorowski (1897-1962)
Archeolog klasyczny, historyk sztuki i muzeolog. Uczeń P. Bieńkowskiego, po jego śmierci objął krakowską katedrę, kierując nią w latach 1929-1953; w latach 1942-1953 dyrektor Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Doskonały znawca zagadnień teoretycznych i metodologii. Doktorat uzyskał na podstawie pracy o malarstwie miniaturowym (1927). Członek PAU, Niemieckiego Instytutu Archeologicznego oraz innych towarzystw naukowych. 6 listopada 1939 roku aresztowany przez hitlerowców, więziony w Sachsenhausen i Dachau. Po II wojnie światowej represjonowany, pozbawiony katedry i usunięty z Uniwersytetu (1953); w latach 1955-1962 kierował Pracownią Archeologii Azji Przedniej PAN.
Ważniejsze publikacje: "Malarstwo miniaturowe grecko-rzymskie i jego tradycje w średniowieczu", Kraków 1928 [rozprawa habilitacyjna]; "Sztuka starożytna", Lwów 1934; "Badania polskie nad sztuką starożytną. Relacje podróżników. Kolekcjonerstwo. Badania naukowe", Kraków 1948; "Pisma wybrane", Wrocław 1969 [zestawienie rozproszonych prac, dotyczących m.in. metodologii i teoretycznych podstaw kultury materialnej krajów śródziemnomorskich].
Kazimierz Bulas (1903-1970)
Archeolog i filolog klasyczny, historyk. Najmłodszy uczeń P. Bieńkowskiego. Ukończył studia archeologiczne w 1925 roku zaś w 1927 roku uzyskał stopień doktora na podstawie pracy pt. "Ilustracje starożytne do Iliady". Po kolejnych latach studiów zagranicznych (Niemcy, Belgia, Francja, Anglia, Włochy, Turcja) i pracy na UJ uzyskał habilitację w 1935 roku. Wybitny znawca cywilizacji klasycznej, szczególnie greckiego malarstwa wazowego i ceramiki. Poliglota władający biegle kilkunastoma językami. Jeden z pierwszych polskich neohellenistów (lektor języka nowogreckiego w Uniwersytecie Jagiellońskim, 1931-1939); honorowy konsul Grecji (1932-1939). Członek Niemieckiego Instytutu Archeologicznego i kilkunastu innych towarzystw naukowych. 6 listopada 1939 roku aresztowany przez hitlerowców, więziony w Sachsenhausen i Dachau. W roku 1946 powołany został na katedrę archeologii klasycznej Uniwersytetu M. Kopernika W Toruniu (1947-1950). Kierownik Stacji Naukowej PAU w Rzymie. Od 1951 roku w USA (pracownik biblioteki uniwersyteckiej w Houston, Teksas). W okresie amerykańskim pracował głównie nad przygotowaniem obszernego słownika angielsko-polskiego i polsko-angielskiego.
Ważniejsze publikacje: "Les illustrations antiques de I'Iliade", Lwów 1929; "Corpus Vasorum Antiquorum, Pologne", t. 1-3, Kraków 1931, 1935, 1936; "keramika grecka", Lwów 1933; "Chronologia attyckich stel nagrobnych epoki archaicznej", Kraków 1935 [rozprawa habilitacyjna]; "Wielki słownik angielsko-polski i polsko angielski", 1959-1961 i kolejne wydania [Fundacja Kościuszkowska w Nowym Jorku.
Józef Żurowski (1892-1936)
Ukończył studia prehistoryczne na UJ w 1915 roku. Pracował w Muzeum Archeologicznym Akademii Umiejętności i studiował w Wiedniu. Tytuł doktora uzyskał w 1922 roku. W 1928 roku uzyskał habilitację i podjął zajęcia dydaktyczne na UJ. Organizator muzealnictwa i dydaktyki. Prowadził szereg prac wykopaliskowych i poszukiwawczych pozyskując wiele zabytków dla Muzeów Archeologicznych w Warszawie i Krakowie. Pełnił funkcję Konserwatora Zabytków Archeologicznych w Małopolsce, przeprowadził rejestrację i inwentaryzację ważniejszych stanowisk archeologicznych w Małopolsce. Autor wielu publikacji, także popularnonaukowych.
Wybrane publikacje:
Skarby halsztackiego okresu z doliny Dunajca, Prace i Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne (Kraków), 4, 1927, s. 3-112; [współautor: Stanisław Gąsiorowski] Sztuka prehistoryczna Europy. Sztuka Starożytna, Lwów 1934; [współautorzy: Roman Jakimowicz, Stanisław Bąk] Atlas grodzisk i zamczysk śląskich, zeszyt I, Kraków 1939.
Tadeusz Sulimirski (1898-1983)
Ukończył studia na Uniwersytecie Lwowskim w 1924 roku uzyskując tytuł doktora praw, nastepnie w 1929 doktorat z prehistorii zaś w 1931 roku habilitację i szefostwo katedry prehistorii na tymże uniwersytecie. W 1936 przejmuje Katedrę Archeologii Przedhistorycznej na UJ gdzie w 1937 roku zostaje profesorem. W czasie II Wojny światowej przebywa w Anglii gdzie bierze udział w walkach i pracach polskiego rządu na uchodźstwie. Po wojnie pozostaje za granicą prowadząc działalność naukową i dydaktyczną. Jego zainteresowania dotyczyły koczowników, kultury łużyckiej i kontaktów międzykulturowych w neolicie i epoce brązu.
Autor ponad 200 prac naukowych i licznych publikacji o charakterze publicystycznym i popularnym, w tym z zakresu myśli politycznej, pedagogiki i socjologii.
Ważniejsze publikacje: Kultura wysocka, Kraków 1931; Scytowie na zachodnim Podolu”, Lwów 1936; Polska przedhistoryczna (cz. I – Od epoki lodowej do około 2000 przed Chr., Londyn 1955; cz. II – Drugie tysiąclecie przed Chr., Londyn 1959); Corded Ware and Globular Amphorae North-East of the Carpathians, London 1968; Prehistoric Russia. An Outline, London 1970; The Sarmatians, Ancient Peoples and Places 73, New York – Washington 1970 (polskie wydanie: Sarmaci, Warszawa 1979).
Rudolf Jamka (1906-1972)
Ukończył studia prehistoryczne na UJ w 1930 roku. Tytuł doktora uzyskał w 1932 roku. Uczeń Demetrykiewicza i Żurowskiego. Twórca Koła Naukowego Słuchaczy Prehistorii UJ. Podczas okupacji prowadził tajne wykłady z zakresu archeologii. Po II Wojnie światowej objął kierownictwo Katedry Archeologii Przedhistorycznej zaś w roku 1971 został pierwszym dyrektorem Instytutu Archeologii UJ, w którym połączono Archeologię Polski i Powszechną i Archeologię Śródziemnomorską. Interesował się epoką brązu, okresem wpływów rzymskich i średniowieczem.
Wybrane publikacje:
Fibule typu oczkowatego w Europie środkowej ze szczególnym uwzględnieniem ziem polskich, Materiały Starożytne 10, 1964, s. 7-104; Początki głównych miast wczesnośredniowiecznych w Polsce południowej w świetle badań archeologicznych, cz. I: Kraków, Prace Archeologiczne 13, Kraków 1971; Początki głównych miast wczesnośredniowiecznych w Polsce południowej w świetle badań archeologicznych, cz. II: Przemyśl, Lublin, Sandomierz, Wiślica i Opole, Prace Archeologiczne 15, Kraków 1973.
Maria Ludwika Bernhard (1908-1998)
Archeolog klasyczny, historyk sztuki, muzeolog. Uczennica K. Michałowskiego (Uniwersytet Warszawski 1934). Początkowo powiązana z UW i Muzeum Narodowym w Warszawie. Uczestniczyła w Powstaniu Warszawskim. W roku 1954 jako docent objęła Katedrę Archeologii Śródziemnomorskiej UJ, profesor od 1957 roku. W Krakowie wykształciła kilka pokoleń studentów i przyszłych badaczy (kierowała katedrą do 1978 roku). Uczestniczka i kierowniczka badań wykopaliskowych m.in. w Mirmeki, Palmyrze oraz Kalos Limen i Aleksandrii. Wybitna znawczyni greckiej sztuki i archeologii, zwłaszcza ceramiki i malarstwa wazowego. Członek wielu krajowych i zagranicznych gremiów naukowych, w tym Niemieckiego Instytutu Archeologicznego. Przez parę kadencji przewodniczyła Radzie Naukowej Zakładu Archeologii Śródziemnomorskiej PAN w Warszawie.
Ważniejsze publikacje: "Wazy greckie w Muzeum im. Erazma Majewskiego w Warszawie", Warszawa 1936; "Lampki starożytne", Warszawa 1955; "Greckie malarstwo wazowe", Wrocław 1966; "Corpus Vasorum Antiquorum. Pologne, Musee National de Varsovie", t.4-9, 1960-1994; "Historia starożytnej sztuki greckiej", t.1-4, Warszawa 1970-1989 [liczne wznowienia poszczególnych tomów].
Olga Hirsch-Dyczek (1936-1993)
Archeolog klasyczny, jedna z pierwszych uczennic M.L. Bernhard. Kolejno asystent i st. asystent (1962-1971), adiunkt (1971-1983), wykładowca i st. wykładowca (1983-1993). Doktorat (1971) na podstawie pracy "Zagadnienie oryginałów greckich w rzeźbach antycznych zbiorów krakowskich". |W latach 1965-1966 uczestniczyła w badaniach wykopaliskowych w Palmyrze, Tell Atrib i Aleksandrii. Znawczyni antycznych dzieł rzeźbiarskich ze zbiorów polskich, sporo uwago poświęciła również historii archeologii i kolekcjonerstwa. Członek Komisji Filologii Klasycznej O/PAN w Krakowie.
Ważniejsze publikacje: "Rzeźby antyczne z Krzeszowic w Muzeum Narodowym w Krakowie", Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie, t.10, 1970.
Kazimierz Godłowski (1934-1995)
Archeolog i prehistoryk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1951-1955 studiował archeologię na Uniwersytecie Jagiellońskim, od 1971 pracownik naukowy Instytutu Archeologii UJ, w latach 1976-1991 dyrektor naszego instytutu, od 1983 profesor. Od 1991 członek PAU. Członek licznych polskich i zagranicznych towarzystw naukowych, m.in. Niemieckiego Instytutu Archeologicznego (1975), Bawarskiej AN (1994). Od roku 1992 współwydawca serii Monumenta Archaeologica Barbarica.
Prowadził badania m.in. w Jakuszowicach, Kryspinowie, Opatowie. Zajmował się chronologią okresu rzymskiego, wędrówek ludów w Europie środkowej, kulturą przeworską, sytuacją etniczną w Europie w okresie lateńskim i wpływów rzymskich oraz genezą Słowian. Konsekwentnie sprzeciwiając się dominującym teoriom o odwiecznych siedzibach Słowian w Polsce, wywodził ich z Europy Wschodniej, ich pojawienie się w Polsce datował na VI w. (najwcześniej na 2. połowę V w.).
Ważniejsze publikacje: "The Chronology of Late Roman and Early Migration Periods in Central Europe" (1970), "Z badań nad zagadnieniem rozprzestrzeniania Słowian w V-VII w.n.e." (1979), "Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim" (1985), "Germanische Wanderungen im 3. Jh.v.Chr.-6. Jh.n.Ch. und ihre Wiederspiegelung in den historischen und archäologischen Quellen" [w:] "Peregrinatio Gothica" (t. 3, 1992).
Maria Cabalska (1919-2000)
Archeolog i prehistoryk, studiowała historię i prehistorię na UJ w latach 1937-1946, w czasie wojny uczestnicząc w zajęciach Tajnego Uniwersytetu. W latach 1941-1953 pracowała w Muzeum Archeologicznym PAU w Krakowie, W czasie niemieckiej okupacji jako członek AK (pseudonim „Helena”) zaangażowana była w akcje dywersyjne (np. organizowanie przemytu broni) i sabotażowe; m.in. w 1944 r. wraz z innymi pracownikami Muzeum uniemożliwiła wywiezienie przez Niemców najcenniejszych zbiorów (w tym znalezisk z Wielkiego Kurhanu Ryżanowskiego). Od 1945 r. (najpierw jako wolontariuszka) aż do przejścia na emeryturę w 1980 r. była związana z Zakładem Archeologii Prehistorycznej (później Katedrą Archeologii Polski), a następnie Instytutem Archeologii UJ. W 1948 r. na podstawie dysertacji „Wczesny i starszy okres brązu w Polsce” obroniła na UJ doktorat, stopień doktora habilitowanego uzyskała na UMK w Toruniu w 1974 r. Początkowo zajmowała się głównie archeologią epoki brązu, w tym zagadnieniami genezy ciałopalenia, później przede wszystkim problematyką wczesnego i późnego średniowiecza. Wniosła duży wkład w archeologię Sądeczyzny. W ramach Karpackiej Ekspedycji Archeologicznej prowadziła wraz z Andrzejem Żakim w latach 50. i 60. wykopaliska w Naszacowicach, pow. nowosądecki. Następnie rozwinęła własny program badań karpackich warowni, zarówno prehistorycznych (np. Maszkowice i Zabrzeż, pow. nowosądecki), jak też wczesnośredniowiecznych (np. Chełmiec Polski, pow. nowosądecki, Mymoń, pow. sanocki, Tuligłowy, pow. jarosławski). Prowadziła też prace wykopaliskowe w obrębie zamczysk, takich jak Zameczek Pieniński czy Zamek w Muszynie. Szczególnie ważne wyniki osiągnęła podczas wykopalisk w Maszkowicach, gdzie po raz pierwszy rozpoznała na ziemiach polskich ślady kultury Otomani, a także materiały kultury puchowskiej. Zajęcia dydaktyczne prowadziła jeszcze przez wiele lat po przejściu na emeryturę. Charakterystyczna i barwna postać, wspominana przez wiele roczników jej dawnych studentów. Zapisała się w pamięci dzięki erudycyjnym wykładom, ubarwianym ciekawostkami, anegdotami i niekończącymi się dygresjami. Do legendy przeszły też prowadzone przez nią studenckie wycieczki objazdowe, które aranżowała jako wieloletni opiekun Koła Naukowego. Autorka ponad 100 artykułów.
Wybrane ważniejsze publikacje:
Zagadnienie obrządku ciałopalnego, „Wiadomości Archeologiczne” 30, 1964, s. 18–44; Ze studiów nad obrządkiem ciałopalnym w Europie przedhistorycznej, Zeszyty Naukowe UJ 149, Prace Archeologiczne 8, Kraków 1967, s. 38-60; Cmentarzysko kultury łużyckiej w Kuśmierkach w powiecie częstochowskim a zagadnienie początków i rozpowszechnienia się zwyczaju palenia zmarłych, Przegląd Archeologiczny 18 (1966–1967), 1968, s. 122-150; Pradzieje powiatu nowosądeckiego, Rocznik Sądecki X/XI, Nowy Sącz 1970, s. 102-143; Die Problematik der ältesten mit Buckelornamentik verzierten Keramik aus dem Gebiete Kleinpolens, unter Berücksichtigung des Materials aus Maszkowice, Kreis Nowy Sącz, [w:] Studien zur Lausitzer Kultur (red. M. Gedl), Zeszyty Naukowe UJ 352, Prace Archeologiczne 18, Warszawa – Kraków 1974, s. 57–92; Związki między kulturą Otomani a kulturą trzciniecką, Archeologia Polski, t. 24, 1980, s. 53-65.
Marek Gedl (1934-2014)
Wybitny polski archeolog, specjalista archeologii epoki brązu. Wykładowca UJ i mistrz dla wielu pokoleń archeologów. W 1955 ukończył studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, w 196o uzyskał stopień doktora, a w 1966 doktora habilitowanego. W 1976 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1983 profesora zwyczajnego. W latach 1971-1985 kierownik Zakładu Archeologii Polski (1971-1985), 1973-1984 kierownik podyplomowego Studium Muzeologicznego UJ, 1981-1987 zastępca dyrektora Instytutu Archeologii UJ, od 1985 kierownik Zakładu Archeologii Epoki Brązu Instytutu Archeologii UJ.
Był członkiem i wiceprzewodniczącym Komitetu Nauk Pra- i Protohistorycznych PAN oraz członkiem Wydziału II Historyczno-Filozoficznego PAU, członkiem-korespondentem PAU (od 1992 r.), członkiem Niemieckiego Instytutu Archeologicznego.
Prowadził bardzo aktywną terenową działalność badawczą, zarówno poszukiwania powierzchniowe jak i wykopaliska, zwłaszcza na Górnym Śląsku, w zachodniej Małopolsce i na Podkarpaciu (w tym wieloletnie badania wykopaliskowe w Kietrzu i Jędrychowicach, pow. głubczycki, w Zbrojewsku, pow. kłobucki, oraz w Bachórzu-Chodorówce, pow. rzeszowski). Autor ok. 600 publikacji, w tym 39 monografii i podręczników uniwersyteckich.
Dokonania Profesora podsumowano w poświęconej mu monografii (Profesor Marek Gedl – życie i dzieło, red. J. Chochorowski, Prace Archeologiczne 68, Kraków 2016).
Zmarł 26 września 2014. Pochowany został 2 października na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Piotr Kaczanowski (1944-2015)
Prof. dr hab. Piotr Kaczanowski był związany z Uniwersytetem Jagiellońskim od roku 1967, od początków swej kariery naukowej. Pracował najpierw w Katedrze Archeologii Polski, a następnie w Instytucie Archeologii UJ, kolejno na etacie asystenta, starszego asystenta i adiunkta. Uzyskał habilitację na podstawie rozprawy "Importy broni rzymskiej na obszarze europejskiego Barbaricum". W roku 2001 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego, natomiast w roku 2002 uzyskał tytuł profesora.
W latach 1994-1996 pełnił funkcję pełnomocnika Dziekana Wydziału Historycznego ds. finansów, w ciągu następnych trzech lat funkcję prodziekana, a w latach 1999 do 2005 sprawował funkcję Dziekana Wydziału Historycznego UJ. Od roku 1996 kierował Zakładem Archeologii Epoki Żelaza IA UJ.
Specjalista w zakresie młodszego okresu przedrzymskim, okresu wpływów rzymskich wraz z wczesną fazą okresu wędrówek ludów na obszarach środkowo- i północnoeuropejskiego Barbaricum. Jego zainteresowania badawcze obejmowały m.in. problematykę uzbrojenia ludności środkowej i północnej Europy w okresie rzymskim, powiązania tych terenów z państwem rzymskim, relacje kulturowe w okresie rzymskim, zagadnienia związane z osadnictwem okresu przedrzymskiego i rzymskiego. Prowadził i brał udział w badaniach na wielu stanowiskach w Polsce, Niemczech, Skandynawii i na Bałkanach. Autor około stu publikacji oraz 3 książek.
Ważniejsze publikacje: „Drochlin. Ciałopalne cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich" (1987), „Importy broni rzymskiej na obszarze europejskiego Barbaricum" (1992), „Klasyfikacja grotów broni drzewcowej kultury przeworskiej z okresu rzymskiego" (1995), „Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII wieku). Wielka Historia Polski, t. I [współautor] (1998), „Prehistoria. Encyklopedia Historyczna świata I (współautor) (1999), „Tabula Imperii Romani (M- 34, Kraków) (współautor) (2002).