W Instytucie działa Pracownia Archeometalurgii i Konserwacji Zabytków Archeologicznych. Prowadzone w niej prace badawcze dotyczą nowoczesnych metod konserwacji zabytków archeologicznych, a także obejmują różnorodne analizy laboratoryjne, takie jak metalograficzne oraz chemiczne, przeprowadzane metodami nieniszczącymi. Wyposażenie pracowni umożliwia prowadzenie szerokiego spektrum analiz. Należy tu wspomnieć przede wszystkim pionierskie badania nad identyfikacją importów rzymskich. Pracownia ta podejmuje też studia nad zabytkami o niezwykłym znaczeniu historycznym, wymienić tu należy między innymi Dzwon Zygmunta na Wawelu oraz Szczerbiec - koronacyjny miecz królów polskich czy bulle papieskie z XIII i XIV w. Pracownia umożliwia także rozszerzenie oferty dydaktycznej o zajęcia z konserwacji zbytków archeologicznych.

W 2013 roku nasza pracownia pozyskała nowoczesną aparaturę do nieniszczących badań analitycznych: mikroskop skaningowy wraz z analizatorem EDS i układem detekcji elektronów wstecznie rozproszonych BSE, spektrometry XRF (stacjonarny i przenośny) a także komorę plazmową.

Mikroskop skaningowy Tescan VEGA XM z analizatorem rentgenowskim EDS jest jednym z pierwszych tego typu urządzeń wykorzystywanych w analityce archeologicznej w naszym kraju. Mikroskop ten został wyposażony w największą dostępną komorę co pozwala na badanie dużych, jak na możliwości mikroskopii skaningowej obiektów. Sprzęt ten pozwala nam na obrazowanie obiektów do powiększenia ok. miliona razy a także na nieniszczące analizy składu chemicznego. Dzięki zastosowanemu układowi zmiennej próżni możemy także obserwować przedmioty wykonane z materiałów organicznych takich jak np. kość słoniowa, ceramika, szkło itp. Wykorzystanie układu detekcji elektronów wstecznie rozproszonych BSE pozwala na lepsze obrazowanie próbek o strukturach krystalicznych w archeometalurgii.

Analizator EDS daje nam możliwość wykonania analizy zarówno ilościowej jak i ilościowej a badanie może być przeprowadzona punktowo jak i na dowolnie wybranym obszarze obiektu. Może to być pomocne we wskazaniu różnic materiałowych w badanym obiekcie zabytkowym. Uzyskany wynik możemy przedstawić zarówno w pierwiastkach jak i w tlenkach. Niewątpliwą zaletą może być fakt, że wspomniany wynik uzyskujemy stosunkowo szybko i z dużą dokładnością.

Mikroskop skaningowy Tescan VEGA

Nieniszczące programy analityczne prowadzone są też przy użyciu nowoczesnej aparatury do spektrometrii fluorescencji rentgenowskiej XRF przeznaczonej do mikroanalizy pierwiastków z dokładnością do ppm. 

Placówka nasza wyposażona jest w urządzenie stacjonarne z komorą pomiarową Spectro Midex pozwalającą na umieszczenie dużych obiektów do analizy a także spektrometr przenośny Spectro xSort który jest wykorzystywany do analiz wykonywanych m.in. podczas prac wykopaliskowych.

Zarówno obrazowanie jak i analiza jest bardzo pomocna w badaniu nad technologią i proweniencją obiektów, a także traseologią. W pracowni prowadzimy badania nad identyfikacją różnych ośrodków produkcji wyrobów żelaznych ale także z metali szlachetnych. Kontynuowane są także badania nad zmiennością stopy menniczej denarów rzymskich i porównania ich składu z wyrobami srebrnymi z okresu wpływów rzymskich znajdowanych na obszarze Barbaricum.

Pracownię wyposażono (jako pierwsze tego typu w Europie Środkowo-Wschodniej) w komorę plazmową firmy Diener wykonaną na specjalne zamówienie i o gabarytach pozwalających na prowadzenie procesu plazmowego obiektów znacznych rozmiarów jak całych mieczy. Jest to nowatorska nieniszcząca metoda stosowana w pracach konserwatorskich, a polegająca na wykorzystaniu zjonizowanego gazu lub mieszanek gazów (m.in. wodoru, argonu, azotu i tlenu) do redukcji produktów korozji takich jak tlenki czy siarczki ale przede wszystkim związków chloru będącego największym zagrożeniem dla zabytków.

Obecnie przy użyciu wspomnianej komory, prowadzone są badania nad opracowaniem optymalnej metody redukcji produktów korozji, a także zabezpieczenia obiektów przed działaniem powyższych związków chemicznych.

Kluczowym aspektem w analityce laboratoryjnej, jest przygotowanie materiału do analizy w postaci odpowiednio przygotowanych próbek. Pracownia wyposażona jest w specjalistyczne polerki laboratoryjne Struers, do wykonywania wszelkiego rodzaju zgładów (matalurgicznych, ceramicznych itp.), specjalistycznego mikroskopu Leica DMLM także minitomu i acustopu do ręczego przygotowywania próbek.

Tak wyposażona pracownia pozwala na rozwijanie projektów badawczych z zakresu archeologii, archeometalurgii a także traseologii.