Podstawowe informacje i nurty badawcze

Zakład prowadzi badania nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza w Europie. Działalność pracowników koncentruje się wokół następujących problemów badawczych:

Tematy badań realizowane aktualnie:

Studia nad osadnictwem i strukturami osadniczymi w Karpatach - Wieloletnie badania inwentaryzacyjne w Karpatach polskich i na ich obrzeżu oraz studia. - Badania struktur osadniczych z terenów międzyrzecza Dunajca i Wisłoki (M. Mazur). - Wieloletnie studia nad dynamiką zmian osadniczych w wybranych regionach doliny Dunajca w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza (M. Korczyńska, M.S. Przybyła, J. Markiewicz).

Studia nad osadnictwem i dynamiką zmian kulturowych na północnym przedpolu Bramy Morawskiej - Wieloletnie prace poszukiwawcze i inwentaryzacyjne oraz wykopaliskowe na terenach Wyżyny Głubczyckiej (m.in. mikroregiony Kietrza, Łubowic, Kornic, Jędrychowic). - Studia nad ufortyfikowaną osadą z wczesnej epoki brązu w Jędrychowicach (J. Jędrysik).

Struktury osadnicze z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w zachodniej Małopolsce - Poszukiwania, inwentaryzacja i prace wykopaliskowe na wielu stanowiskach i w ich mikroregionach, np.: Witów (A. Gawlik, P. Godlewski), Grodowice (P. Godlewski), Podłęże, Modlnica i Brzezie (K. Dzięgielewski).

Skarby brązowe w strukturze zachowań kulturowych społeczności epoki brązu i wczesnej epoki żelaza - Problematyka wieloaspektowej interpretacji skarbów z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (W. Blajer). - Opracowanie i publikacja depozytów brązowych i brązowo-żelaznych.

Badania osiedli obronnych z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Południowej Polsce - Wieloletnie badania wykopaliskowe na grodzisku w Łubowicach koło Raciborza nad Odrą (J. Chochorowski) i w Witowie koło Koszyc nad Wisłą (A. Gawlik, P. Godlewski). - Badania na wczesnobrązowym oraz późnobrązowym i wczesnożelaznym osiedlu obronnym w Maszkowicach koło Łącka nad Dunajcem (M.S. Przybyła).

Powiązania kulturowe w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza pomiędzy terenami dorzeczy Odry i Wisły a Kotliną Karpacką - Studia nad mechanizmami dialogu kulturowego w epoce brązu w tej strefie. - Kontakty kulturowe w zachodniej Małopolsce we wczesnej epoce żelaza (K. Dzięgielewski). - Badania nad powiązaniami i genezą najstarszej kamiennej architektury obronnej w Europie Środkowej (M.S. Przybyła, J. Jędrysik).

Koczownicy wschodnioeuropejscy (Kimmerowie, Scytowie) i ich presja na społeczności osiadłe w Europie Środkowej - Studia nad zmianą kulturową w Kotlinie Karpackiej na przełomie epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (tzw. horyzont kimmeryjski) oraz we wczesnej epoce żelaza (ugrupowania quasi scytyjskie) (J. Chochorowski). - Oddziaływania scytyjskie na wschodnich i północno-wschodnich obrzeżach łuku Karpat (A. Gawlik).

Koczownicy Wielkiego Stepu – dzieje i kultura - Wieloletnie badania wykopaliskowe na Ukrainie (Ryżanówka, Mielniki), oraz opracowania wyników tych badań. - Studia nad kluczowymi zagadnieniami dziejów i kultury wczesnohistorycznych koczowników (Kimmerów i Scytów); chronologia i kierunki rozprzestrzeniania, symbolika pochówków elit scytyjskich; zanik ugrupowań scytyjskich w strefie lasostepu (J. Chochorowski). - Prace wykopaliskowe na stanowiskach z wczesnej epoki żelaza na Ałtaju (Ł. Oleszczak).

Procesy zmiany kulturowej w okresie wahnięcia subatlantyckiego - Symptomy zmian ekologicznych w początku subatlantyku; aktywizacja osadnictwa kultur kręgu circumbałtyckiego; geneza kultury pomorskiej (K. Dzięgielewski).

Studia nad gospodarką i budownictwem społeczności epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na ziemiach polskich - Gospodarka zwierzęca ludności kultury łużyckiej w Polsce Południowej (U. Gocman). - Budownictwo ludności kultury łużyckiej w Polsce południowej (A. Zyzman).

Tematy badań realizowane w poprzednich latach:

Chronologia i periodyzacja epoki brązu i wczesnej epoki żelaza - Studia nad periodyzacją skarbów wyrobów brązowych (W. Blajer). - Chronologia radiowęglowa zespołów grobowych i osadowych z epoki brązu (np. Kietrz, Łubowice, Kornice – J. Chochorowski).

Studia nad wczesną i starszą epoką brązu na ziemiach polskich - Wieloletnie badania wczesnobrązowego osiedla obronnego w Jędrychowicach koło Głubczyc. - Studia M. Gedla nad kulturą przedłużycką i W. Blajera nad kulturą trzciniecką.

Badania wielkich nekropoli kultur pól popielnicowych - Wieloletnie badania M. Gedla na cmentarzyskach kultury łużyckiej w Kietrzu, Bachórzu-Chodorówce i Zbrojewsku, a także w Lipniku (W. Blajer) i Brzeźnicy (J. Chochorowski), Modlnica (K. Dzięgielewski).

 Procesy protourbanizacyjne w Europie Środkowej u schyłku epoki brązu (A. Gawlik).

Studia nad genezą i rozprzestrzenianiem się kremacji w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej - Studia nad początkami ciałopalenia w Europie Środkowej (A. Gil-Drozd).

Wybrane publikacje z ostatnich lat:

• A. Gawlik: Pochówki szkieletowe ze st. 1 z Witowa – interpretacja obrządku pogrzebowego (w:) W. Blajer (red.), Peregrinationes archaeologicae in Asia et Europa Joanni Chochorowski dedicatae, Kraków 2012, 341-348.

• M. Gedl: Wczesnołużyckie cmentarzysko w Kietrzu (część IV), Prace Archeologiczne 65, Kraków 2012. 
  W. Blajer: Młodsza epoka brązu na ziemiach polskich w świetle badań nad skarbami, Kraków 2013.
  K. Dzięgielewski: Hrubieszów, stanowisko 104. Osada z wczesnej epoki żelaza na wschodniej Lubelszczyźnie (Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne – Miniatury 1), Pękowice-Hrubieszów 2013.
  J. Chochorowski: Scytowie a Europa Środkowa – historyczna interpretacja archeologicznej rzeczywistości, MSROA 35, 2014, 9-58.
  M. Gedl: Die Pfeilspitzen in Polen, Prähistorische Bronzefunde V/6, Mainz–Stuttgart 2014. 
  M.S. Przybyła: Teoria ewolucji w archeologicznych badaniach nad dawnymi społeczeństwami, Prace Archeologiczne 67, Kraków 2014.
  K. Dzięgielewski: Zespół osadniczy z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Modlnicy, (w:) K. Dzięgielewski, M. Dzięgielewska, A. Sztyber (red.), Modlnica, stan. 5. Od późnej epoki brązu po czasy średniowiecza (Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce), Kraków 2015, 9-196.
  J. Chochorowski: Między archeologią, antropologią i prehistorią – krakowskie środowisko naukowe  w początkach działania Akademii Umiejętności (1873-1893) wobec problemu pochodzenia człowieka i jego kultury, Historyka. Studia metodologiczne 43, 2016, 303-343.
  Ł. Oleszczak (współautor: A.P. Borodovskyi): The comprehensive investigation of the Kara-koby culture stone boxes from Chultukov Log-1 cemetery (Upper Altai), Eurasian Prehistory 13 (1–2), Harvard University-Jagiellonian University, 2016, 129–140.
  M.S. Przybyła: Middle Bronze Age social networks in the Carpathian Basin, Recherches Archéologiques NS 8, 2016, 47-84.
  Ł. Oleszczak (współautorzy: A.P. Borodovskyi, M. Krąpiec):  Radiocarbon dating of barrows of the Pazyryk, Karakoba, and Bystrianka cultures from the Manzherok region, Russia, Radiocarbon 59 (5), Cambridge 2017, 1263-1274.
  K. Dzięgielewski: Late Bronze and Early Iron Age communities in the northern part of the Polish Lowland (1000-500 BC), (w:) U. Bugaj (red.), The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the early Middle Ages. Volume 3: 2000-500 BC, Warszawa 2017, 295-340.
  J. Chochorowski (współautor: S. Skoryi): Bol’shoj ryzhanovskij kurgan, Kiev 2018.
  M. Mazur (współautorka: M. Korczyńska): Unterschiedlich und doch gleich? Eine komparative Studie zu spätbronze-/früheisenzeitlichen Webgewichten aus Kleinpolen, (w:) Benediková L., Horňák M. (red.): Sídla, artefčakty a čas... Zborník štúdií o dobe bronzovej a dobe halštatskej k 75. narodeninám Ladislava Veliačika, Nitra–Vrútky 2018, 171-198.
  M.S. Przybyła: Przeszłość, pamięć i dziwne ruiny. Archeologiczne odkrycia na Górze Zyndrama w Maszkowicach, Księgarnia Akademicka: Kraków 2018.
  J. Chochorowski: Na dalekikh okrainakh antichnogo mira: giperborejtsy tsentralnoj Evropy, Arkheologija i davna istorija Ukraini, vyp. 2 (31), 2019, 197-254.
  J. Chochorowski: „Foreign” markers in Černotín type hoards. A contribution to the discussion of the phenomenon of “culture shok” in Central Europe in the late Bronze Age, (w:)M.S. Przybyła, K. Dzięgielewski (red.), Chasing Bronze Age rainbows. Studies on hoards and related phenomena in prehistoric Europe in honour of Wojciech Blajer, Prace Archeologiczne 69, Kraków 2019, 67-132.
  J. Jędrysik, M.S. Przybyła, Bronze Age fortified settlement on Zyndram’s Hill at Maszkowice (Polish Carpathians), (w:) K.P. Fischl, T.L. Kienlin (red.), Beyond divides – The Otomani-Füzesabony phenomenon. Current approaches to settlement and burial in the north-eastern Carpathian Basin and Adjacent Areas, Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie 345, Bonn 2019, 13-31.