Pracownicy

Prof. dr hab.
Paweł Valde-Nowak

Kierownik Zakładu

Dr hab. Marek Nowak, prof. UJ

Prof. UJ

Dr Magda Cieśla

Archeolog (asystent naukowy)

Mgr Anna Kraszewska

Archeolog (n-t)

Zakład Archeologii Epoki Kamienia

Działalność badawcza Zakładu dotyczy podstawowych zagadnień epoki kamienia, od paleolitu dolnego do schyłku eneolitu na obszarze Europy, Afryki Północno-Wschodniej, Bliskiego Wschodu. W szczególności, pracownicy Zakładu zajmują się problemami przejścia od środkowego do górnego paleolitu, zwłaszcza w aspekcie wczesnej obecności  Homo sapiens, ewolucji kultur środkowo-, górno- i późnopaleolitycznych relacji Homo Neanderthalensis do Homo sapiens w Centralnej Europie i na  Półwyspie Bałkańskim, a także transformacji kulturowych w neolicie i eneolicie Europy Środkowej na tle procesów neolityzacji Afryki Północno-Wschodniej oraz wschodniej części basenu Morza Śródziemnego.

Odrębne miejsce zajmują badania nad wydobywaniem, przetwórstwem i dystrybucją wyrobów kamiennych w społecznościach zbieracko-łowieckich i rolniczo-hodowlanych, a także rekonstrukcje funkcji narzędzi wykonywanych techniką łupania. Kolejny nurt zainteresowań stanowią zagadnienia paleośrodowiskowe, geograficzno-osadnicze i gospodarcze oraz kwestie sztuki paleolitycznej.

Projekty badawcze realizowane w Zakładzie Epoki Kamienia

  • Zróżnicowanie kulturowe w środkowym i górnym paleolicie;
  • Systemy adaptacyjne i strategie łowieckie górno- i schyłkowopaleolitycznych łowców mamutów i reniferów;
  • Taksonomia zespołów środkowopaleolitycznych z jaskiń Jury Ojcowskiej;
  • Późnoplejstoceńskie i wczesnoholoceńskie społeczności w Zachodnich Karpatach;
  • Procesy neolityzacji północno-wschodniej części Kotliny Karpackiej;
  • Etapy i strefy osadnictwa neolitycznego Karpat Zachodnich;
  • Drugi etap neolityzacji ziem polskich i terytoriów ościennych;
  • Środkowy i późny neolit w zachodniej Małopolsce;
  • Technologiczno-surowcowe badania ceramiki neolitycznej;
  • Późne przemysły kamienne od schyłku neolitu do czasów nowożytnych.

Współpraca międzynarodowa

Praktycznie wszystkie dotychczasowe przedsięwzięcia badawcze realizowano w kooperacji z zagranicznymi instytucjami i placówkami naukowymi. Ważniejsze z nich:

1) opracowanie wyników prac wykopaliskowych w jaskini nr 1 w wąwozie Klisoura na Peloponezie, koordynowany przez Urząd ds. Badań Jaskiń i Paleoantropologii w Atenach,

2) opracowanie wyników badań nad początkami neolitu w północno-wschodniej części Kotliny Karpackiej, realizowane wspólnie z Uniwersytetem w Prešovie i Instytutem Archeologii Słowackiej Akademii Nauk,

3) badania osiedli neolitycznych na Pogórzu Zachodniobeskidzkim realizowane w ramach programu partnerstwa Instytutu Archeologii UJ i  Instytutu Prahistorii Uniwersytetu w Bochum,

4) program analiz chronometrycznych obejmujących wyniki badań jaskini Ciemnej i jaskini w Obłazowej Skale, realizowany we współpracy z Harvard University.

 

Najważniejsze publikacje pracowników Zakładu Epoki Kamienia z ostatnich lat

Sitlivy V., Zięba A., Sobczyk K., 2009.  Middle and Early Upper Palaeolithic of the Krakow Region. Księcia Józefa. Monographie de Préhistoire générale 7. Bruxelles: Musées royaux d'Art et d'Histoire.

Nowak M., 2009. Drugi etap neolityzacji ziem polskich. Kraków: Instytut Archeologii UJ.

Valde-Nowak P., 2009, The Obłazowa and Hłomcza: two Palaeolithic sites in the North-Carpathians Province of silica raw materials, (in:) Adams B., Blades B. (eds.), Lithic Materials and Paleolithic Societies, Oxford, Wiley- Blackwell, pp.196-207

Kozłowski J.K., Nowak M., 2010 From Körös/Criş to the early Eastern Linear Complex: multidirectional transitions in the north-eastern fringe of the Carpathian Basin, (in:) Kozłowski J.K., Raczky P. (eds.), Neolithization of the Carpathian Basin. Northernmost distribution of the Starčevo/Körös Culture, Polish Academy of Arts and Sciences, Institute of Archaeological Sciences of the Eötvös Loránd University, Kraków-Budapeszt, pp. 65-90

Valde-Nowak P., 2010 The Mesolithic in the northernmost periphery of the Carpathian Basin, (in:) Kozłowski J.K., Raczky P. (eds.), Neolithization of the Carpathian Basin. Northernmost distribution of the Starčevo/Körös Culture, Polish Academy of Arts and Sciences, Institute of Archaeological Sciences of the Eötvös Loránd University, Kraków-Budapeszt, pp. 7-21

Wilczyński J., Piotr Wojtal P., Krzysztof Sobczyk K., 2012, Spatial organization of the Gravettian mammoth hunters' site at Kraków Spadzista (southern Poland), Journal of Archaeological Science 39/12, pp. 3627-3642

Sobczyk K., Valde-Nowak P., 2013 Long-distance imports of raw material in the Palaeolithic inventories of the Ciemna Cave (themain chamber sequence), (in:) Z. Mester (eds..) The lithic raw material sources and interregional human contacts in the Northern Carpathian regions, Kraków-Budapest. Polish Academy of Arts and Sciences–Institute of Archaeological Sciences of the Eötvös Loránd University ISBN 978-83-7676-138-1. pp.53-61

Nowak M., 2013 Neolithisation in Polish Territories: Different Patterns, Different Perspectives, and Marek Zvelebil's Ideas, Interdisciplinaria Archeologica, 4, issue 1/2013, Archaeological Centre Olomouc, pp. 85-96

Nowak M., 2014 Identity of FBC Societies in the Upper Vistula River basin, (in:) Furholt M., Hinz M., Mischka D., Noble G., Olausson D., (eds.), Landscapes, histories and societies in the Northern European Neolithic, Dr. Rudolf Habelt GmbH, Bonn, pp.185-195

Trinkaus E., Haduch E., Valde-Nowak P.,Wojtal P., 2014, The Obłazowa 1 early modern human pollical phalanx and Late Pleistocene distal thumb proportions Original Research Article HOMO, Journal of Comparative Human Biology, 65/1, pp. 1-12

Valde-Nowak P., Nadachowski A., 2014, Micoquian assemblage and environmental conditions for the Neanderthals in Obłazowa Cave, Western Carpathians, Poland, Quaternary International 326–327, pp. 146-156

Valde-Nowak P., Alex B., Ginter B., Krajcarz M.T., Madeyska T., Miękina B., Sobczyk K., Stefański D., Wojtal P., Zając M., Zarzecka-Szubińska K.., 2014, Middle Paleolithic sequences of the Ciemna Cave (Prądnik valley, Poland): The problem of synchronization, Quaternary International 326–327, pp.125-145

Valde-Nowak P., Gil-Drozd A., Kraszewska A., Marcin Paternoga, 2015, The Proto-Boleráz grave in the Western Beskidy Mts., Lesser Poland, (w:) M. Nowak, A. Zastawny (red.), The Baden Culture around the Western Carpathians, Kraków, 371-380.

Valde-Nowak P., 2015, Worked Conus shells as Pavlovian fingerprint: Obłazowa Cave, Southern Poland, Quaternary International 359-360, 153-156.

Cieśla M., Valde-Nowak P., 2016, Missing elements in the cultural understanding of the hydrothermal landscape of the Carpathians in the Middle Paleolithic, Quaternary International Volume 402, 26 May 2016,  Human Occupations of Mountain Environments (HOME), 112–116.

Valde-Nowak P., Alex B., Ginter B., Krajcarz M.T., Madeyska T., Miękina B., Sobczyk K., Stefański D., Wojtal P., Zając M. & Zarzecka-Szubińska K., 2016, Late Middle Palaeolithic occupations in Ciemna Cave, southern Poland, Journal of Field Archaeology vol. 41, 193-210.

Valde-Nowak P., Alex B., Boaretto E., Ginter1 B., Sobczyk K., Stefański D., Zając M., 2016, The Middle Palaeolithic sequence of Ciemna Cave. Some aspects of the site formation process, Quartär 63, 33-46.

Alex B., Valde-Nowak P., Regev L., Boaretto E., 2017, Late Middle Paleolithic of Southern Poland: Radiocarbon dates from Ciemna and Obłazowa Caves, Journal of Archaeological Science: Reports 11 370–380.

Nowak M., Zastawny A. (eds.). 2015. The Baden Culture around the Western Carpathians. Via Archaeologica. Krakowski Zespół do Badań Autostrad/The Cracow Team for Archaeological Supervision of Motorway Construction: Kraków.

Kozłowski J.K., Nowak M., Vizdal M. (eds.). 2015. Early Farmers of the Eastern Slovak Lowland: The Settlement of the Eastern Linear Pottery Culture at Moravany. Prace Komisji Prehistorii Karpat PAU 7, Polska Akademia Umiejętności, Kraków.

Nowak M., Rodak T. (eds.). 2015. Osady z epoki kamienia oraz wczesnej epoki brązu na stanowiskach 9 i 10 w Stanisławicach, pow. bocheński. Via Archaeologica. Krakowski Zespół do Badań Autostrad/The Cracow Team for Archaeological Supervision of Motorway Construction: Kraków.

Nowak M.,Ubiquitous settlers, consequent farmers, and monument builders, [in:] P. Włodarczak (ed.), The Past Societies. Polish Lands from the First Evidence of Human Presence to the Early Middle Ages, vol. 2: 5500-2000: 125-170. Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Sciences: Warszawa 2017.

Nowak M.,Do 14C dates always turn into an absolute chronology? The case of the Middle Neolithic in western Lesser Poland, Documenta Praehistorica 44, 2017: 240-271. DOI: 10.4312/dp.44.15

Nowak M., Moskal-Del Hoyo M., Mueller-Bieniek A., Lityńska-Zając M., Kotynia K. 2017. Benefits and weaknesses of radiocarbon dating of plant material as reflected by Neolithic archaeological sites from Poland, Slovakia and Hungary, Geochronometria 44: 188–201.  DOI 10.1515/geochr-2015-0066

Pelisiak A., Nowak M., Astaloș C. (eds.). 2018. People in the Mountains. Current Approaches to the Archaeology of Montainous Landscapes. Archaeopress: Oxford 2018.

Moskal-del Hoyo, M., Wacnik, A., Alexandrowicz, W. P., Stachowicz-Rybka, R., Wilczyński, J., Pospuła-Wędzicha, S., Szwarczewski, P., Korczyńska, M., Cappenberg, K., Nowak, M. 2018. Open country species persisted in loess regions during the Atlantic and early Subboreal phases: New multidisciplinary data from southern Poland, Review of Palaeobotany and Palynology 253: 49–69. DOI: 10.1016/j.revpalbo.2018.03.005

Korczyńska M., Cappenberg K., Nowak M., Szwarczewski P., Moskal-del Hoyo M. 2019. Multi-methodological approaches to investigate large archaeological sites: The case study of the Eneolithic settlement in Mozgawa, western Lesser Poland, Journal of Archaeological Science: Reports 27: 101941,  DOI: 10.1016/j.jasrep.2019.101941

Nowak M., The first vs. second stage of neolithisation in Polish territories (to say nothing of the third?), Documenta Praehistorica 46, 2019: 102-127. DOI: 10.4312\dp.46.7

Mueller-Bieniek A., Nowak M., Styring A., Lityńska-Zając M., Moskal-del Hoyo M., Sojka A., Paszko B., Tunia K., Bogaard A. 2019. Spatial and temporal patterns in Neolithic and Bronze Age agriculture in Poland based on the stable carbon and nitrogen isotopic composition of cereal grains, Journal of Archaeological Science: Reports 27: 101993., DOI: 10.1016/j.jasrep.2019.101993

Kozłowski S. K., Nowak M. 2019. I przyszli ludzie zza Gór Wysokich. Ziemie polskie od VI do IV tysiąclecia BC [Eng. summary: And There Come the People From Beyond The Great Mountains. The Polish Lands From The 6TH To 4TH Millennium BC]. Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego: Rzeszów-Warszawa.