Wykopaliska archeologiczne odbywające się w Kroczycach od 5. do 20. lipca 2015 roku przyniosły nowe i niezwykle interesujące obserwacje. Jaskinia Kroczycka znana jest od roku 1936 z odkrycia w jej wnętrzu pozostałości po około 40-stu osobach z późnego okresu rzymskiego, którego dokonał Jan Fitzke z grupą studentów z Krakowa. Naszym celem jest rozpoznanie w jaki sposób wykorzystywana była Jaskinia Kroczycka w pradziejach. Wykopaliska te są jednym z elementów projektu grantowego, który prowadzony jest przez Joannę Jędrysik, pod opieką prof. dr hab. Jana Chochorowskiego, oraz projektu pracy doktorskiej Tomasza Wagnera, pod opieką prof. dr hab. Renaty Madydy-Legutko, z ramienia Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Badania finansowane są ze środków Diamentowego Grantu o nr 0003/DIA/2014/43. Pragniemy również podziękować Centrum Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturowego Jury za dotychczasową współpracę.

Pierwszy sezon najnowszych badań przy Jaskini Kroczyckiej odbył się na przełomie sierpnia i września 2014 roku i miał charakter niewielkich badań rozpoznawczych. Informacje, które przyniosły owe wykopaliska były niezwykle cenne. Tegoroczne badania zostały poprzedzone tzw. nieinwazyjnymi badaniami geofizycznymi, które przeprowadzone zostały na szerokim obszarze Góry Popielowej przez firmę archeologiczną Pryncypat. Analizy geomagnetyczne i elektrooporowe terenu wokół Jaskini Kroczyckiej wskazały na istnienie anomalii, które mogą być związane z obiektami archeologicznymi. Obszar na jakim zostały wytyczone wykopy obejmował wskazane przez badania nieinwazyjne partie terenu. Otworzyliśmy również niewielki wykop będący bezpośrednim przedłużeniem wykopu zeszłorocznego w odległości około dwóch metrów na północny-zachód od wejścia do Jaskini Kroczyckiej na tarasie przed nią. Niestety oba wykopy wytyczone na podstawie anomalii geomagnetycznych nie przyniosły odkryć związanych z archeologią. Natomiast obszar o powierzchni kilku metrów kwadratowych na tarasie jaskiniowym ma niezwykłe znaczenie z punktu widzenia archeologa. Informacje uzyskane na podstawie analizy materiałów pochodzących z sezonu zeszłorocznego zostały uzupełnione o nowe, niezwykle istotne dane. Rozpoznane już wcześniej osadnictwo związane z kulturą łużycką z okresu od IX do V wieku przed Chrystusem  w sezonie 2015 reprezentowane było przez fragmenty naczyń ceramicznych. Podobnie obecność kultury przeworskiej w czasach od III do V wieku po Chrystusie zaznacza się obecnością fragmentów naczyń, za równo zasobowych, jak i cienkościennej ceramiki toczonej na kole. Na stanowisku w obu sezonach wykopaliskowych odkryliśmy zbiór 7 przęślików ceramicznych związanych z kulturą przeworską. Ponadto niezwykle istotne znaczenie posiada fakt obecności kości zwierzęcych oraz ludzkich prawdopodobnie związanych z wyżej opisanym z osadnictwem. Musimy także wspomnieć o tegorocznym zaskakującym odkryciu fragmentów dwóch naczyń związanych z okresem późnego średniowiecza. Jest to pierwsze odkrycie dowodu na pobyt ludności późnośredniowiecznej przy Jaskini Kroczyckiej. W ramach współpracy z dr. Łukaszem Czyżewskim oraz prof. Krzysztofem Cyrkiem z Instytutu Archeologii UMK w Toruniu prowadzona jest dokumentacja wnętrza jaskini w celu zaplanowania dalszych prac archeologicznych. Naukowcy z Torunia w ramach współpracy analizują także nieliczny materiał związany z osadnictwem schyłkowo-paleolitycznym przed Jaskinią Kroczycką. Ciekawym elementem tegorocznych badań było odkrycie narzędzi metalowych związanych z działanością górników wydobywających kalcyt. W trakcie naszych badań prowadzony jest szereg innych przedsięwzięć związanych z analizami paleośrodowiska oraz jego wykorzystania w młodszym odcinku holocenu na obszarze Skał Kroczyckich.

Jaskinia Kroczycka jest chętnie odwiedzana przez licznych turystów, a ich obecność posiada niebagatelny wpływ na procesy, które prowadzą do stopniowej degradacji szaty naciekowej, namuliska jaskiniowego, pokrywy glebowej przed otworem wejściowym, a zwłaszcza nawarstwień archeologicznych. Problem ten dotyczy większości jaskiń znanych z przewodników, w których nie były prowadzone regularne wieloletnie badania archeologiczne, geologiczne i przyrodnicze. Dlatego też badania przez nas prowadzone mają charakter badań ratunkowych - może to być ostatni moment, aby odczytać unikatowe informacje związane z archeologią Wyżyny Częstochowskiej. Aby rozpoznać dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze regionu Skał Kroczyckich potrzebne są dalsze prace naukowe, które zamierzamy kontynuować w kolejnych sezonach.

autor: Joanna Jędrysik